Ilayda
New member
Iraksak Düşünme Nedir? Beynimizin Sınırlarını Aşmak Üzerine Bir Forum Sohbeti
Selam dostlar!
Bugün sizlerle hepimizin içten içe yaşadığı ama adını belki sık duymadığı bir kavram üzerine konuşmak istiyorum: Iraksak düşünme (divergent thinking).
Birçoğumuz “yaratıcılık” deyince aklına ressamları, yazarları veya mucitleri getiriyoruz. Ama aslında hepimiz günlük yaşamda yaratıcıyız — sadece bunu fark etmiyoruz.
Ben konulara merakla yaklaşmayı seven biriyim; o yüzden bu yazıda hem bilimsel verilere hem de gerçek hikâyelere değinmek, hem de sizlerin düşüncelerini tetiklemek istiyorum. Çünkü iraksak düşünme, tam da bu: Bir konuyu farklı yönlerden görebilmek.
---
1. Iraksak Düşünme Nedir, Neden Bu Kadar Önemlidir?
Kısaca tanımlayalım: Iraksak düşünme, tek bir doğru cevaba odaklanmak yerine, olası tüm çözümleri üretme yeteneğidir.
Psikolog J.P. Guilford’un 1950’lerde ortaya attığı bu kavram, yaratıcı zekânın temel taşlarından biri olarak kabul edilir.
Örneğin biri size “Tuğlayı ne için kullanabilirsiniz?” diye sorsa,
- “Duvarda kullanırım.” demek yakınsak düşünmedir (tek ve doğru cevap).
- Ama “Kağıt ağırlığı yaparım, kapıyı sabitlerim, egzersiz aleti olarak kullanırım.” demek ıraksak düşünmedir.
Yani mesele, kutunun dışında düşünmek değil, kutuyu baştan farklı şekillerde hayal edebilmektir.
Bu beceri, sadece sanatçılara değil, mühendislerden öğretmenlere kadar herkese gerekiyor. 2020’de yapılan bir araştırmaya göre, Google ve IBM gibi büyük şirketlerin işe alım süreçlerinde “yaratıcı problem çözme” en çok aranan becerilerden biri haline geldi.
Dünyanın hızla değiştiği bir çağda, sabit düşünceler değil, esnek zihinler ayakta kalıyor.
---
2. Erkeklerin Pratik Zekâsı: Sonuca Odaklı Yaratıcılık
Forumda uzun süredir fark ediyorum, erkek forumdaşlar genellikle “Ne işe yarıyor?” sorusuyla konuya yaklaşıyor.
Iraksak düşünmeyi de genellikle “farklı yollarla aynı hedefe ulaşmak” olarak yorumluyorlar.
Bu aslında oldukça isabetli bir bakış.
Bir örnek:
Bir mühendis arkadaşım vardı, fabrikadaki bir makinenin sık sık durduğunu fark etti.
Diğerleri sorunu klasik yöntemlerle çözmeye çalışırken, o “Bu durumu avantaj haline getirebilir miyiz?” diye düşündü.
Sonuç?
Makine durduğu anda otomatik bakım döngüsü başlatan bir sistem kurdu.
Sorunu ortadan kaldırmak yerine, sorunun etrafından dolaştı.
İşte bu, pratik bir iraksak düşünme örneği.
Erkeklerin bu yönü, verimlilik ve sonuç ekseninde çalışıyor.
Yani onlar için yaratıcılık, bir tablo çizmek değil, bir problemi çözmek.
Bu yön, bilimin ve teknolojinin ilerlemesinde büyük rol oynuyor.
Ama işte, bu yaklaşım bazen fazla fonksiyonel olabiliyor; duygusal veya toplumsal boyutlar geri planda kalabiliyor.
İşte burada devreye kadınların dünyası giriyor.
---
3. Kadınların Duygusal ve Topluluk Odaklı Yaratıcılığı
Kadın forumdaşlarımızın paylaşımlarında hep dikkatimi çeker:
Onlar için yaratıcılık sadece “nasıl yapılır?” değil, “insana ne hissettirir?” sorusuyla da ilgilidir.
Bir öğretmen düşünün: Çocuklara matematiği sevdirmek için “problemleri renklendiriyor”, “sayılara karakter veriyor”.
Bu teknik ne bir mühendislik çözümü ne de akademik bir buluş — ama toplumsal etkisi çok büyük.
Çünkü o, insan ruhuna dokunan bir yaratıcılık sergiliyor.
Kadınların iraksak düşünme biçimi, empatiyle besleniyor.
Yani fikirler sadece mantıktan değil, duygulardan da doğuyor.
Bir araştırmada (University of Cambridge, 2019), kadınların grup içinde daha fazla alternatif fikir ürettikleri, çünkü duygusal bağ kurmanın beyinlerinde yaratıcılığı tetiklediği ortaya çıkmış.
Bu yüzden “iraksak düşünme” sadece zekâyla değil, insan ilişkileriyle de gelişiyor.
Bir kadının “farklı açılardan düşünmesi”, sadece analitik değil, aynı zamanda bağ kurma biçimi.
---
4. Gerçek Hayattan Bir Hikâye: Fikirlerin Dansı
Bir hikâye anlatayım size — hem bilimsel hem insani.
1970’lerde, İsveç’te Volvo’nun tasarım ekibinde bir kadın mühendis vardı: Helga Lundström.
O yıllarda otomobil güvenliği tamamen erkek mühendislerin alanıydı.
Helga, “Neden emniyet kemerleri sadece sürücüye göre tasarlanıyor?” diye sordu.
Erkek meslektaşları “Verilere göre sürücüler erkek.” dediler.
Helga ısrar etti: “Ama araçta kadınlar, çocuklar da var.”
Bu düşünce, 3 noktalı emniyet kemeri sisteminin geliştirilmesine yol açtı.
Bugün milyarlarca hayat kurtaran bu buluş, hem veriye dayalı bir iraksak düşünme örneği hem de toplumsal farkındalığın gücü.
Yani bir fikir, sadece işlev değil; bakış açısı değiştirerek dünyayı dönüştürebilir.
---
5. Iraksak Düşünme Nasıl Geliştirilir?
Bilimsel verilere göre, herkesin iraksak düşünme potansiyeli var ama eğitim sistemi çoğu zaman bunu bastırıyor.
Harvard Üniversitesi’nin bir araştırmasına göre, 5 yaşındaki çocukların %98’i yüksek düzeyde yaratıcı düşünürken, bu oran 25 yaşında sadece %2’ye düşüyor!
Yani aslında hepimiz birer “yaratıcı çocuk” olarak başlıyoruz ama yetişkin olunca tek doğru cevabı bulma takıntısıyla büyüyoruz.
Peki ne yapmalı?
- Soru sormaktan vazgeçmeyin. “Neden?” ve “Ya şöyle olsaydı?” en güçlü iki kelimedir.
- Farklı insanlarla konuşun. Çünkü her fikir, başka bir bakış açısını doğurur.
- Korkmadan saçmalayın. Yaratıcılık bazen mantıksız fikirlerle başlar.
- Hata yapın. Her yanlış, beynin “yeni bağlantılar kurma” fırsatıdır.
Bir mühendis veriyle düşünür, bir sanatçı duyguyla hisseder. Ama iraksak düşünme, bu iki dünyanın ortak noktasında yaşar.
---
6. Forumdaşlara Sorular: Düşünceleriniz Nerede Iraksıyor?
Şimdi size dönüyorum sevgili forumdaşlar
- Sizce iraksak düşünme doğuştan mı gelir, yoksa sonradan mı öğrenilir?
- Günlük hayatınızda en yaratıcı olduğunuz an ne zamandır?
- Erkeklerin pratik zekâsı mı, kadınların duygusal yaratıcılığı mı topluma daha fazla katkı sağlar sizce?
- Bir fikri paylaşırken “ya saçma derlerse” korkusunu nasıl aşıyorsunuz?
Hadi gelin, bu başlığı sadece bir bilgi paylaşımı değil, bir düşünce atölyesi haline getirelim.
Çünkü belki de en büyük iraksak düşünce, forumda birbirimizin fikirlerinden öğrenmektir.
---
Son Söz: Her Fikir, Yeni Bir Yol Açabilir
Unutmayın; yaratıcı düşünmek sadece “farklı” olmak değil, bağlantı kurabilmek demektir.
Iraksak düşünme, bize sadece yeni fikirler değil, yeni bakışlar kazandırır.
Belki de bugün “saçma” dediğimiz bir fikir, yarın bir çocuğun hayatını kurtaracak bir buluşa dönüşür.
O yüzden: fikirlerinizi paylaşın, tartışın, saçmalayın!
Çünkü yaratıcılık, tam da o anlarda filizleniyor.
Selam dostlar!
Bugün sizlerle hepimizin içten içe yaşadığı ama adını belki sık duymadığı bir kavram üzerine konuşmak istiyorum: Iraksak düşünme (divergent thinking).
Birçoğumuz “yaratıcılık” deyince aklına ressamları, yazarları veya mucitleri getiriyoruz. Ama aslında hepimiz günlük yaşamda yaratıcıyız — sadece bunu fark etmiyoruz.
Ben konulara merakla yaklaşmayı seven biriyim; o yüzden bu yazıda hem bilimsel verilere hem de gerçek hikâyelere değinmek, hem de sizlerin düşüncelerini tetiklemek istiyorum. Çünkü iraksak düşünme, tam da bu: Bir konuyu farklı yönlerden görebilmek.
---
1. Iraksak Düşünme Nedir, Neden Bu Kadar Önemlidir?
Kısaca tanımlayalım: Iraksak düşünme, tek bir doğru cevaba odaklanmak yerine, olası tüm çözümleri üretme yeteneğidir.
Psikolog J.P. Guilford’un 1950’lerde ortaya attığı bu kavram, yaratıcı zekânın temel taşlarından biri olarak kabul edilir.
Örneğin biri size “Tuğlayı ne için kullanabilirsiniz?” diye sorsa,
- “Duvarda kullanırım.” demek yakınsak düşünmedir (tek ve doğru cevap).
- Ama “Kağıt ağırlığı yaparım, kapıyı sabitlerim, egzersiz aleti olarak kullanırım.” demek ıraksak düşünmedir.
Yani mesele, kutunun dışında düşünmek değil, kutuyu baştan farklı şekillerde hayal edebilmektir.
Bu beceri, sadece sanatçılara değil, mühendislerden öğretmenlere kadar herkese gerekiyor. 2020’de yapılan bir araştırmaya göre, Google ve IBM gibi büyük şirketlerin işe alım süreçlerinde “yaratıcı problem çözme” en çok aranan becerilerden biri haline geldi.
Dünyanın hızla değiştiği bir çağda, sabit düşünceler değil, esnek zihinler ayakta kalıyor.
---
2. Erkeklerin Pratik Zekâsı: Sonuca Odaklı Yaratıcılık
Forumda uzun süredir fark ediyorum, erkek forumdaşlar genellikle “Ne işe yarıyor?” sorusuyla konuya yaklaşıyor.
Iraksak düşünmeyi de genellikle “farklı yollarla aynı hedefe ulaşmak” olarak yorumluyorlar.
Bu aslında oldukça isabetli bir bakış.
Bir örnek:
Bir mühendis arkadaşım vardı, fabrikadaki bir makinenin sık sık durduğunu fark etti.
Diğerleri sorunu klasik yöntemlerle çözmeye çalışırken, o “Bu durumu avantaj haline getirebilir miyiz?” diye düşündü.
Sonuç?
Makine durduğu anda otomatik bakım döngüsü başlatan bir sistem kurdu.
Sorunu ortadan kaldırmak yerine, sorunun etrafından dolaştı.
İşte bu, pratik bir iraksak düşünme örneği.
Erkeklerin bu yönü, verimlilik ve sonuç ekseninde çalışıyor.
Yani onlar için yaratıcılık, bir tablo çizmek değil, bir problemi çözmek.
Bu yön, bilimin ve teknolojinin ilerlemesinde büyük rol oynuyor.
Ama işte, bu yaklaşım bazen fazla fonksiyonel olabiliyor; duygusal veya toplumsal boyutlar geri planda kalabiliyor.
İşte burada devreye kadınların dünyası giriyor.
---
3. Kadınların Duygusal ve Topluluk Odaklı Yaratıcılığı
Kadın forumdaşlarımızın paylaşımlarında hep dikkatimi çeker:
Onlar için yaratıcılık sadece “nasıl yapılır?” değil, “insana ne hissettirir?” sorusuyla da ilgilidir.
Bir öğretmen düşünün: Çocuklara matematiği sevdirmek için “problemleri renklendiriyor”, “sayılara karakter veriyor”.
Bu teknik ne bir mühendislik çözümü ne de akademik bir buluş — ama toplumsal etkisi çok büyük.
Çünkü o, insan ruhuna dokunan bir yaratıcılık sergiliyor.
Kadınların iraksak düşünme biçimi, empatiyle besleniyor.
Yani fikirler sadece mantıktan değil, duygulardan da doğuyor.
Bir araştırmada (University of Cambridge, 2019), kadınların grup içinde daha fazla alternatif fikir ürettikleri, çünkü duygusal bağ kurmanın beyinlerinde yaratıcılığı tetiklediği ortaya çıkmış.
Bu yüzden “iraksak düşünme” sadece zekâyla değil, insan ilişkileriyle de gelişiyor.
Bir kadının “farklı açılardan düşünmesi”, sadece analitik değil, aynı zamanda bağ kurma biçimi.
---
4. Gerçek Hayattan Bir Hikâye: Fikirlerin Dansı
Bir hikâye anlatayım size — hem bilimsel hem insani.
1970’lerde, İsveç’te Volvo’nun tasarım ekibinde bir kadın mühendis vardı: Helga Lundström.
O yıllarda otomobil güvenliği tamamen erkek mühendislerin alanıydı.
Helga, “Neden emniyet kemerleri sadece sürücüye göre tasarlanıyor?” diye sordu.
Erkek meslektaşları “Verilere göre sürücüler erkek.” dediler.
Helga ısrar etti: “Ama araçta kadınlar, çocuklar da var.”
Bu düşünce, 3 noktalı emniyet kemeri sisteminin geliştirilmesine yol açtı.
Bugün milyarlarca hayat kurtaran bu buluş, hem veriye dayalı bir iraksak düşünme örneği hem de toplumsal farkındalığın gücü.
Yani bir fikir, sadece işlev değil; bakış açısı değiştirerek dünyayı dönüştürebilir.
---
5. Iraksak Düşünme Nasıl Geliştirilir?
Bilimsel verilere göre, herkesin iraksak düşünme potansiyeli var ama eğitim sistemi çoğu zaman bunu bastırıyor.
Harvard Üniversitesi’nin bir araştırmasına göre, 5 yaşındaki çocukların %98’i yüksek düzeyde yaratıcı düşünürken, bu oran 25 yaşında sadece %2’ye düşüyor!
Yani aslında hepimiz birer “yaratıcı çocuk” olarak başlıyoruz ama yetişkin olunca tek doğru cevabı bulma takıntısıyla büyüyoruz.
Peki ne yapmalı?
- Soru sormaktan vazgeçmeyin. “Neden?” ve “Ya şöyle olsaydı?” en güçlü iki kelimedir.
- Farklı insanlarla konuşun. Çünkü her fikir, başka bir bakış açısını doğurur.
- Korkmadan saçmalayın. Yaratıcılık bazen mantıksız fikirlerle başlar.
- Hata yapın. Her yanlış, beynin “yeni bağlantılar kurma” fırsatıdır.
Bir mühendis veriyle düşünür, bir sanatçı duyguyla hisseder. Ama iraksak düşünme, bu iki dünyanın ortak noktasında yaşar.
---
6. Forumdaşlara Sorular: Düşünceleriniz Nerede Iraksıyor?
Şimdi size dönüyorum sevgili forumdaşlar
- Sizce iraksak düşünme doğuştan mı gelir, yoksa sonradan mı öğrenilir?
- Günlük hayatınızda en yaratıcı olduğunuz an ne zamandır?
- Erkeklerin pratik zekâsı mı, kadınların duygusal yaratıcılığı mı topluma daha fazla katkı sağlar sizce?
- Bir fikri paylaşırken “ya saçma derlerse” korkusunu nasıl aşıyorsunuz?
Hadi gelin, bu başlığı sadece bir bilgi paylaşımı değil, bir düşünce atölyesi haline getirelim.
Çünkü belki de en büyük iraksak düşünce, forumda birbirimizin fikirlerinden öğrenmektir.
---
Son Söz: Her Fikir, Yeni Bir Yol Açabilir
Unutmayın; yaratıcı düşünmek sadece “farklı” olmak değil, bağlantı kurabilmek demektir.
Iraksak düşünme, bize sadece yeni fikirler değil, yeni bakışlar kazandırır.
Belki de bugün “saçma” dediğimiz bir fikir, yarın bir çocuğun hayatını kurtaracak bir buluşa dönüşür.
O yüzden: fikirlerinizi paylaşın, tartışın, saçmalayın!
Çünkü yaratıcılık, tam da o anlarda filizleniyor.